مذاکرات نفتی میان اربیل و بغداد؛ ظرفیت‌ها و موانع

کاهش موج اعتراضات در کشور عراق پس از سپری کردن حدود یک ماه دشوار از تنش داخلی در این کشور و آماده باش نیرو‌های امنیتی در مقابل معترضان، اکنون به نظر می‌رسد بار دیگر مسائل همیشگی موجود در سطح کلان سیاسی و حکمرانی عراق مجال ظهور یافته اند. در این راستا، همانند تمامی سال‌های بعد از ۲۰۰۳ مسائل حل نشده میان حکومت اقلیم کردستان و حکومت مرکزی عراق، بار دیگر مطرح شده‌اند. در واقع، طی یک سال گذشته دولت مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم، تلاش زیادی برای حصول توافق با دولت عادل عبدالمهدی، در بغداد انجام داده است، اما به دلیل اعتراضات داخلی در شهر‌های مختلف عراق، شاهد روندی از وقفه در مذاکرات میان دو طرف بودیم.

در شرایط جدید که اعتراضات در کشور عراق تا حدود زیادی فروکش کرده، بار دیگر مقام‌های سیاسی اقلیم کردستان، از جمله نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، از ضرورت حصول توافق و مذاکره میان اربیل و بغداد سخن به میان می‌آورند. در این راستا، حتی نچیروان از کشور‌های خارجی از جمله آمریکا برای میانجی‌گری و کمک به روند توافق میان حکومت اقلیم و حکومت مرکزی بغداد سخن به میان آورده است. در واقع، فضای کنونی سیاست در کشور عراق به گونه‌ای است که هم بغداد و هم اربیل خواهان تحقق توافق برای حل مسائل فی مابین هستند، اما اکنون این مساله قابل طرح است که تا چه اندازه، حصول توافق ممکن است؟ یا به عبرات دیگر، توافق اربیل - بغداد با چه ظرفیت‌ها (پیش‌ران) و موانعی (پس‌ران) مواجه است؟

ظرفیت‌های توافق اربیل - بغداد

حل مسائل میان اربیل و بغداد در مقام خواستی ۱۶ ساله در موقعیت کنونی بیش از هر زمان دیگر دارای پتانسیل و پیش‌ران است. در راستای پرداختن به این مساله می‌توان به ظرفیت‌های ذیل اشاره کرد:

۱- در سال‌های قبل از ۲۰۱۷ یعنی پیش از شکست کرد‌ها در کرکوک، حکومت اقلیم کردستان خود را در مقام قدرتی همتراز با بغداد در زمینه نظامی، امنیتی، اقتصادی و... ارزیابی می‌کرد و خواهان نوعی مذاکرات دوجانبه هم‌سطح بود که بیشتر شبیه مذاکرات دو حکومت مستقل با یکدیگر بود تا دو بازیگر حاضر در یک مجموعه واحد از دولت - ملت. با این وجود، در شرایط جدید یعنی پس از ظهور داعش که حکومت اقلیم کردستان سودای استقلال سر داد، شاهد شکست راهبرد آ‌ن‌ها بودیم؛ در نتیجه این امر، اکنون سیاست‌مداران اقلیم کردستان با واقعیات موجود مواجه شده و به نظر می‌رسد بیش از گذشته نسبت به توافق به بغداد رغبت دارند.

۲- حاکمان اقلیم کردستان به خوبی می‌دانند در شرایط کنونی از کارت‌های بازی بسیار محدودی برای مذاکره با بغداد برخوردار هستند و به مراتب حکومت عادل عبدالمهدی، دست بالا را در مذاکرات دارد. به ویژه مهم‌ترین کارت نخست‌وزیر بحث ارسال بودجه است که تبدیل به کابوسی برای اربیل شده است. در نتیجه امر به نظر می‌رسد اکنون مسرور و نچیروان بارزانی، بیش از هر زمان دیگری حاضر به دادن برخی امتیازات ویژه به بغداد هستند تا در حالت حداقلی این امتیاز را حفظ کنند.

۳- در سطحی دیگر می‌توان به نقش فردی یا رهبران سیاسی اشاره کرد. در وضعیت کنونی، عادل عبدالمهدی در مقام نخست‌وزیر نزدیکی ویژه‌ای به کرد‌ها دارد. دوستی تاریخی او با کرد‌ها در دوران مبارزه با حکومت صدام، در سال‌های قبل از ۲۰۰۳ به نوعی زمینه‌ساز مذاکرات سازنده میان دو طرف شده است.

۴- افزون بر این سه محور، خواست عمومی شهروندان اقلیم کردستان حل شدن مسائل با بغداد به صورت همیشگی است. در واقع، کرد‌ها که شرایط دشوار سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ را در نتیجه تعدیل حقوق دریافتی به یک چهارم تجربه کرده‌اند، از تکرار این رخداد واهمه دارند و به نوعی از هر گونه توافق میان اربیل با بغداد حمایت می‌کنند.

موانع توافق اربیل - بغداد

هر چند زمینه مذاکره و توافق میان کرد‌ها با حکومت مرکزی به شدت تقویت شده، اما بیشتر از آن می‌توان به موانع و پس‌ران‌ها اشاره کرد که بر پیکره توافق میان اربیل و بغداد سنگینی می‌کند. از جمله این موانع می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱- تا کنون حکومت اقلیم کردستان نسبت به در اختیار قرار دادن تاسیسات نفتی و خطوط ارسال نفت به کمپانی سوم (شرکت ملی بازاریابی نفت عراق) رضایت نداده است. آن‌چه اقلیم کردستان در موضوع نفت به عنوان مهم‌ترین مانع می‌خواهد، لحاظ شدن نوعی استقلال رویه بوده که با اساس حاکمیت ملی عراق در تضاد است. این‌که تنها به ارسال ۴۰۰ هزار بشکه نفت روزانه اکتفا شود، تنها نوعی وارونه جلو دادن این واقعیت است که کرد‌ها همچنان خواهان استقلال در حوزه منابع انرژی هستند. این موضوع، در مقطع کنونی نیز مهم‌ترین مانع حصل توافق میان دو طرف است.

۲- حل نشده ماندن ماده ۱۴۰ قانون اساسی عراق که پیرامون مناطق مورد منازعه در استان‌های موصل، کرکوک، صلاح‌الدین و دیالی است همچنان در مقام خواستی مهم از سوی کرد‌ها مطرح می‌شود؛ در مقابل بغداد رغبت دارد این موضوع به فراموشی سپرده شود. همین موضوع، همچنان حل نشده باقی مانده و به نظر می‌رسد در آینده نیز از قابلیت حل‌وفصل پایینی برخوردار است.

۳- بخش بزرگ از جریان‌های سیاسی حاضر در صحنه سیاست و حکمرانی عراق، مذاکره به صورت بده و بستان و دادن امتیازات بزرگ به اربیل را قابل قبول نمی‌دانند و از آن به عنوان زمینه‌ای برای تهدید یکپارچگی سرزمینی کشور عراق یاد می‌کنند. همین امر دیگر مانع بزرگ حصول توافق میان کرد‌ها با حکومت مرکزی است.